Ik zat op het toilet in een café en las op het tegeltje: Beter rijk te leven, dan rijk te sterven. Wat is rijk?
Ik ben opgegroeid in redelijke welstand als dochter van een succesvolle ondernemer. In hoogtijddagen had mijn vader drie bedrijven onder zijn hoede. Geen uitdaging was wat hem betreft te groot. Dat hij daar goed mee verdiende was voor mijn moeder een belangrijke reden om hem te huwen in 1959. Hij was een zogenaamd “gewenste partij.” Ik genoot van een onbezorgde financiële jeugd. Afhankelijk van zijn stemming deelde mijn vader vijfjes, tientjes of vijfentwintigjes uit. De briefjes die hij nonchalant uit zijn zak viste en met zichtbaar plezier aan zijn kinderen overhandigde brachten mij niet de waarde bij van geld. Maar laat ik eerlijk zijn. Het was zijn geld dat ons redde in 2008 en het is zijn geld dat ons ruimte biedt in 2020.
Natuurlijk wist ik wel dat binnen de gegeven sociaal economische context geld als enig middel werd aanvaard om in het leven “vooruit” te komen. En misschien was dat wat ik er het meeste op tegen had. Ik wilde niet “vooruit” komen en al helemaal niet door geld te vergaren. Ik ervaarde het telkens weer als een schijnbare werkelijkheid, die blik op dat geld. Liever had ik een basisinkomen gehad. Of een ruilmiddel waarmee ik goederen en diensten kon betalen. Misschien zette ik me af tegen mijn ouders die als ondernemersechtpaar het altijd goed hadden gehad. Natuurlijk profiteerde ik daar van. Mijn verhouding tot geld was nogal wisselvallig.
Ongeveer 35 jaar geleden schreef ik mijn ouders een brief. Een smeekbede om geld. Ik had die zomer een prachtige zijden broek gekocht, ver boven mijn budget. Mijn inkomen bestond uit geld dat ik verdiende met een bijbaantje in een snackbar, aangevuld met een welkome maandtoelage van mijn ouders, waarmee ik o.a. de huur van mijn kamer in Zwolle betaalde. Die maand stond ik voor het eerst rood, later werd dat een vanzelfsprekendheid. Ik heb nooit leren sparen – er was ook geen geld om te sparen.
Geld. Geld. Geld. Er is geen geld of is er niets dan geld…… We gebruiken het fijne geld, het goede geld, het wijze geld. Ook het foute geld, het vuile geld en het uiterlijke geld. We maken het leven hanteerbaar met geld want we hebben geld nodig om te leven. Geld biedt kansen, vaak een uitweg. Geld creëert een illusie. Teveel geld kan stress veroorzaken. Geld lijkt soms een zinvol bestaan in de weg te staan. Geld creëert macht en omgekeerd. Geld biedt een uitkomst in oorlogen, veroorzaakt foute keuzes en creëert ongelijkheid. Een chronisch tekort aan geld kan angst en frustratie en machteloosheid creëren met in het ergste geval dakloosheid tot gevolg.
Onlangs las ik Het Zoutpad, (The Saltpath) dat het verhaal beschrijft van een echtpaar dat dakloos raakt door een verkeerde financiële beslissing. Het is een waar gebeurd verhaal en spreekt tot de verbeelding van veel mensen, want het werd een kassucces (sic). Het boek over een leven in armoede dat ook rijkdom in zich draagt stemde tot nadenken.
Raynor Winn en haar man Moth zijn al meer dan dertig jaar samen. Hun oude boerderij in Wales hebben ze in de loop der tijd steen voor steen opgeknapt en omgebouwd tot een goedlopende B&B. Dan raken ze binnen een paar dagen alles kwijt: ze verliezen hun huis door een speculatieschandaal en ze krijgen te horen dat Moth een ernstige ziekte heeft. Ze hebben niets meer over en nog maar weinig tijd. Met de moed der wanhoop nemen ze een impulsief besluit: ze gaan de eeuwenoude South West Coast Path lopen, weg van alles en iedereen. Het is een tocht van duizend kilometer langs de zuidkust van Engeland.
Met twee rugzakken en een kleine tent beginnen ze hun wandeltocht door het oeroude, verweerde landschap van rotsen, kliffen, zee en lucht. En daar gebeurt het. Met elke stap, door iedere ontmoeting, en ondanks alle moeilijkheden die ze onderweg tegenkomen, verandert hun tocht verder in een bijzondere ontdekkingsreis. (citaat Bol.com)
In de jaren 90 was ik trajectbegeleider en NT-2 docent bij de Taalschool voor Vluchtelingen in Rotterdam. Sommigen leerde ik kennen en hun verhalen waren hartverscheurend. Zij moesten hier bij 0 beginnen. Door het werken met vluchtelingen besefte ik hoe goed ik het had en hoe rijk mijn leven was.
De bomen groeiden in die tijd tot de hemel voor veel mensen. Ik gaf echter alles uit wat ik verdiende en trouwde met een man met een klein inkomen. We waren tevreden met wat we hadden. Als restverschijnsel uit de jaren ‘80 waren we bang voor grote verantwoordelijkheden, voor een hypotheek -die we overigens hadden – voor goederen en voor een serieuze baan. Onze angst wisten we te verblinden met lange vakanties van 4 weken in Frankrijk in de zomer en een week Waddeneiland in de winter. Vakanties waaraan ik prachtige herinneringen bewaar. Met weinig geld wisten we te leven en te genieten. Elk jaar een gift van mijn ouders maakte dat we het redden. We waren naïef maar ongecompliceerd in die tijd. Die eerste 8 jaar van ons huwelijk met onze twee prachtige kinderen in Rotterdam Blijdorp beleefde ik als intens rijk en gelukkig.
We zagen de inkomens van vrienden per jaar groeien. En misschien was dat de reden dat we zo eind jaren 90 van de geoorloofde roodstand gebruik maakten bij de ING. Noodzakelijk om een aantal investeringen te doen, maar uiterst riskant, want die roodstand bleek te ruim voor het leven van een kleine zelfstandige. Tijdens de crisis van 2008 liepen de inkomsten in de fotografie terug. We werden wakker toen ineens in 2008 de ING bank het gebruikte krediet van 15.000 euro van de zakelijke rekening opeiste. Door de incassoprocedure kwamen we in rap tempo terecht in de wereld van het foute geld. De bank legde incassokosten op en we zagen zo onze schuld binnen enkele weken oplopen tot 20.000 euro. Dat we, net als Raynor en Moth, de verkeerde kant op hadden kunnen vallen, doet me beseffen hoeveel geluk we hebben gehad. Een lening van mijn vader heeft ons gered. En natuurlijk onze eigen houding daarna.
Als ik de werkelijkheid begrijp kan ik geld als een noodzakelijk onmisbaar goed zien. Voor niets gaat de zon op. In de afgelopen 10 jaar is er iets veranderd in mijn verhouding tot geld. Ik ben vooral onder indruk van de les die het leven ons leerde. We leerden vragen te stellen. We leerden ons herinnerde verleden te verbinden aan het heden en dat werd een manier van begrijpen. Ik leerde te accepteren dat geld een noodzakelijk goed was. Ik leerde de waarde van geld zien. Ik leerde taboes doorbreken, door geld te lenen en door daar over te spreken met anderen. Ik leerde een buiging te maken voor mijn echtgenoot, die andere kwaliteiten bezit dan geld verdienen. En tot slot leerde ik dat rijkdom vooral bestaat uit zinvol leven. Leven met woorden, zinvolle bezigheden, met natuur, leven met ervaringen van vreugde en betekenis vinden in herinneringen of in daden. Leven met liefde voor mensen en met tijdloosheid. Ik zoek naar betekenis, ik vind het vaak en soms ook niet. Ik ben dankbaar voor deze onderzoeken in een leven met tegenstrijdigheden. En soms zaait dat verwarring.